Sáng 30-3-2024, tại Viện Hàn lâm KHXH VN (số 1 Liễu Giai, Ba Đình, Hà Nội) đã diễn ra Hội thảo KH Quốc gia “Giáo sư Hoàng Tuệ – Ngôn ngữ trong đời sống xã hội”, do Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, Viện Ngôn ngữ học, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội và Gia đình GS Hoàng Tuệ phối hợp tổ chức.
GS Hoàng Tuệ sinh ngày 20 tháng 9 năm 1921, tại xã Bảo Ninh, huyện Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. Ông tham gia cách mạng từ năm 1937, nguyên Trưởng Bộ môn Ngôn ngữ học, khoa Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội 1 (1959-1963), nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học (1977-1987), nguyên Tổng biên tập Tạp chí Ngôn ngữ (1977-1993).
Ông từng là nhà giáo, là một trong những người đặt nền móng cho việc xây dựng bộ môn Ngôn ngữ học (lúc đầu có tên Bộ môn Tiếng Việt), khoa Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội 1. Khi về công tác tại Viện Ngôn ngữ học, ông cũng là một trong những người có công xây dựng ngành Việt ngữ học, xây dựng và phát triển Viện Ngôn ngữ học và tạp chí Ngôn ngữ, là nhà ngữ học nghiên cứu về Tiếng Việt, Ngôn ngữ học Xã hội, đặc biệt là Ngôn ngữ các tác phẩm văn chương, là người góp phần khởi xướng và đẩy mạnh Chương trình hợp tác Việt – Xô (nghiên cứu về ngôn ngữ các dân tộc thiểu số ở Việt Nam). Trong cuộc đời hoạt động khoa học của mình, GS Hoàng Tuệ đã công bố trên 100 công trình ngôn ngữ học lớn nhỏ, là tấm gương cho các thế hệ tiếp theo về tinh thần lao động say mê, bền bỉ và hiệu quả.
Hội thảo “Giáo sư Hoàng Tuệ – Ngôn ngữ trong đời sống xã hội” tập hợp 68 báo cáo của các đồng nghiệp và học trò của Ông, các nhà văn nhà báo,… được in trong một Kỉ yếu dày dặn, trang trọng với nhiều bài viết hướng về GS Hoàng Tuệ và sự nghiệp nghiên cứu của ông.
Tham dự Hội thảo có đại diện các cơ quan, tổ chức: Hội Ngôn ngữ học VN; Tạp chí Ngôn ngữ & Đời sống; Viện Ngôn ngữ học; Tạp chí Ngôn ngữ; Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm HN; Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam; Viện Văn học; Viện Nghiên cứu Phát triển Ngôn ngữ Văn hóa và Giáo dục; Viện Sách và Học liệu giáo dục; Viện Ngôn ngữ và Văn hóa phương Đông; Khoa Ngôn ngữ học, Trường ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn – Đại học Quốc gia HN; Trường ĐH Sư phạm TP HCM; Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐHQG HN; Trường ĐH Ngoại ngữ & Trường ĐH Sư phạm – ĐH Đà Nẵng; Trường Ngoại ngữ Du lịch – Trường ĐH Công nghiệp Hà Nội; Trường ĐH Hà Nội; Trường ĐH Mở HN; Trường ĐH Phenikaa; Hội Ngôn ngữ học Hà Nội; Trung tâm Việt Nam học…
Đến dự Hội thảo có hơn 140 đại biểu, trong đó là các nhà Việt ngữ học, các nhà văn, các nhà nghiên cứu văn học, các nhà giáo dục học cùng gia đình, bạn bè, đồng nghiệp một thời với GS Hoàng Tuệ. Gặp nhau tay bắt mặt mừng, mọi người vui vẻ trò chuyện, ôn lại những câu chuyện, những kỉ niệm liên quan tới GS Hoàng Tuệ, tới Viện Ngôn ngữ học – mái nhà chung của nhiều thế hệ Việt ngữ học.
Sau lời phát biểu khai mạc của GS.TS Nguyễn Văn Khang – Phó Chủ tịch Hội Ngôn ngữ học VN, Hội thảo đã được xem clip ảnh, nhan đề “Giáo sư Hoàng Tuệ – Tầm vóc một nhà khoa học” (Kịch bản: Nhà văn Bảo Ninh – PGS.TS Phạm Văn Tình) qua giọng thuyết minh của TS Phi Tuyết Hinh – một học trò và là đồng nghiệp của GS Hoàng Tuệ.
Tiếp đó là các phát biểu của: TS Đặng Thị Phượng, Phó Viện trưởng Phụ trách Viện Ngôn ngữ học kiêm Tổng biên tập Tạp chí Ngôn ngữ; PGS.TS Hà Văn Minh, Trưởng khoa Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội; TS Phạm Văn Lam, Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học VN; Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tich Hội Nhà văn VN; GS.TSKH Lý Toàn Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học; Nhà nghiên cứu Irina Samarina, Viện Ngôn ngữ học Nga – Viện Hàn lâm KH Nga; PGS.TS Hoàng Văn Ma, chuyên gia nghiên cứu ngôn ngữ các dân tộc thiểu số tại Viện Ngôn ngữ học; PGS.TSKH Nguyễn Tuyết Minh, chuyên gia Nga ngữ, nguyên cán bộ Viện Ngôn ngữ học; TS Nguyễn Thị Thanh Bình, nguyên cán bộ Phòng Ngôn ngữ học Xã hội, Viện Ngôn ngữ học; GS.TS Đinh Văn Đức, nguyên Chủ nhiệm khoa Ngôn ngữ học, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQG HN; GS.TS Nguyễn Thiện Giáp, nguyên GV khoa Ngôn ngữ học, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQG HN; PGS.TS Đặng Thị Lanh, đại diện cho nhiều thế hệ học trò của GS Hoàng Tuệ tại Trường ĐH Sư phạm HN; Nhà văn Phạm Ngọc Tiến, Hội Nhà văn VN; GS.TS Nguyễn Minh Thuyết, Tổng chủ biên bộ SGK Tiếng Việt “Cánh Diều”; PGS.TS Bùi Mạnh Hùng (TP.HCM), Tổng chủ biên bộ SGK Tiếng Việt “Kết nối tri thức với cuộc sống”, Nhà báo Nguyễn Thế Thanh (TP HCM),…
GS Hoàng Tuệ ra đi đến nay đã tròn 25 năm, Những gì mà ông để lại đã là niềm tự hào của cả một thế hệ cán bộ ngành Ngôn ngữ học cùng thời với ông ngày ấy: Một gia tài các tác phẩm của cán bộ ngành Ngôn ngữ học có chất lượng cao; Những mối quan hệ mở rộng giữa Viện Ngôn ngữ học với các trường đại học, giữa các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học trong và ngoài nước; Một đội ngũ cán bộ được đào tạo nghiêm túc, say mê và có khả năng về chuyên môn; Và đặc biệt, là quan hệ thân thiện giữa các đồng nghiệp trong nghiên cứu Ngôn ngữ học và tiếng Việt.
Hội thảo giúp chúng ta hình dung lại và đầy đủ hơn chân dung một nhà khoa học, nhà quản lí và người thầy nghiêm túc mà nhân ái, tài năng mà khiêm nhường, hết lòng vì sự nghiệp nghiên cứu ngôn ngữ học ở Việt Nam.